تاریخچه کاردرمانی در ایران و جهان

هر رشته تحصیلی تاریخچه خاص خودش را دارد که هویت و اعتبار آن رشته را تعیین می کند. کاردرمانی نیز از این قاعده مستثنی نیست. مطالعه تاریخچه کاردرمانی در ایران و جهان سبب می گردد تا شما با اصالت این رشته آشنا شوید و با اطمینان خاطر از خدمات بی نظیر آن بهره بگیرید. کاردرمانی همواره سعی داشته است تا با استفاده از فعالیت های هدفمند و آکویپیشن های مورد علاقه مراجعان، سطح کیفیت زندگی آن ها را ارتقاء دهد و آنان را به نهایت استقلال ممکن برساند. در این مطلب قصد داریم تا شما عزیزان را با تاریخچه کاردرمانی در جهان و ایران آشنا کنیم.

مطالعه تاریخچه کاردرمانی از چند جهت، چه برای کاردرمانگران و چه برای مراجعان سودمند و مفید است. کاردرمانگران با دانستن تاریخچه رشته خود، می توانند به هویت این رشته پی ببرند و در جهت ارتقاء آن بکوشند. همچنین می توانند آینده رشته را نیز پیش بینی کنند و نقش موثری در شکل گیری آینده این رشته بازی کنند. مراجعین نیز با مطالع تاریخچه کاردرمانی می توانند به اثربخش بودن این رشته پی ببرند و به بهترین شکل ممکن از خدمات این رشته اسفاده کنند. با مطالعه تاریخچه کاردرمانی بدون شک بر لزوم وجود این رشته در نظام سلامت کشور پی خواهید برد و به نقش پررنگ کاردرمانی واقف خواهید شد. پیش از اینکه تاریخچه کاردرمانی در جهان را مورد بررسی قرار دهیم، بهتر است که با سیر برخورد افراد جامعه با افراد معلول و توانخواه آشنا شوید. دانستن این سیر تاریخی کمک شایانی به درک تاریخچه کاردرمانی خواهد کرد.

روند تاریخی عکس العمل نسبت به افراد معلول

در سالیان بسیار دور، طرز برخورد با افراد معلول و توانخواه بسیار زشت و زننده بود. افراد جامعه، معلولین را به عنوان افراد گناهکار و بدطینت تلقی می کردند، تا جایی که حق زندگی را از آن ها می گرفتند و بسیاری از آنان را به قتل می رساندند. با گذشت زمان و تحولات عظیم در جامعه بشری، افراد معلول در نوانخانه ها و پناهگاه ها مکانی برای زندگی پیدا کردند و دیگر بار حق زندگی به این افراد بازگشت. سپس با وقوع جنگ جهانی اول و معلول و زخمی شدن سران ارتش، خدمات توانبخشی جایگاه ویژه ای پیدا کرد؛ طوری که بعد از پایان جنگ، اولین موسسه های توانبخشی پا به عرصه وجود گذاشتند. رفته رفته و با پیشرفت دانش بشری و سطح فرهنگ، زمینه حضور افراد معلول و توانخواه در جامعه پدید آمد. شاید این برهه را بتوان نقطه عطفی در تاریخ رشته های توانبخشی در نظر گرفت. امروزه ما شاهد حضور فعال و مستمر افراد توانخواه در جامعه هستیم. بسیاری از این افراد در پست های دولتی و غیر دولتی مشغول به کار هستند و به عنوان فردی از جامعه نقش خود را ایفا می کنند. یک از نکاتی که باید در این سیر تاریخی در نظر گرفته شود، رشد و نمو رشته کاردرمانی و تلاش های کاردرمانگران برای حضور افراد توانخواه و معلول در جامعه است. در ادامه با تاریخچه رشته کاردرمانی در جهان آشنا خواهید شد.

تاریخچه کاردرمانی در جهان

اولین استفاده از فعالیت و آکیوپیشن برای درمان بیماران، به 100 سال قبل از میلاد حضرت مسیح برمی گردد. در آن سال ها یک پزشک یونانی از فعالیت های هدفمند و موسیقی برای درمان بیماران خود استفاده می کرد. در واقع این اولین برخورد انسان دوستانه با افراد معلول و توانخواه بوده است که در تاریخ ثبت شده است. پس از گذر سال‌ها، در قرن هجدهم میلادی و در اروپا، فیلیپ پینل و یوهان کریستین ریل در پی تغییرات و اصلاحاتی در روند درمان در بیمارستان‌ها شدند. آن‌ها به جای استفاده از زنجیر و دستبند‌های سخت و محکم که در آن زمان برای بیماران استفاده می‌شد، از فعالیت‌های هدفمند و اوقات فراغت استفاده کردند.این زمان، دقیقا همان زمانی است که پایه‌های رشته کاردرمانی شکل گرفت و واژه درمان اخلاقی (Moral Treatment) مفهوم خودش را پیدا کرد. جنبش‌های هنری و صنایع دستی که در سال‌های 1860 تا 1910 روی داد، به نحوی بر این رشته تاثیر گذاشت. در واقع هنر و تولید صنایع دستی خلاقانه، به عنوان راهی برای ارتقا یادگیری و تولید یک اثر ملموس، دوران کسالت بار بستری در بیمارستان را برای افراد قابل تحمل‌تر کرد.

النور کلارک اسلاگل، به عنوان مادر رشته کاردرمانی در جهان در نظر گرفته می‌شود. وی با دارا بودن مدرک مددکار اجتماعی، خدمات زیادی را در استقرار رشته کاردرمانی ارائه داد و حدود 15 سال نیز به عنوان منشی در AOTA فعالیت کرد. بدون شک زحمات بی‌نظیر این بانو در تاریخچه کاردرمانی ماندگار خواهد بود. النور کلارک اسلاگل به عنوان مادر رشته کاردرمانی شناخته شده است. اسلاگل که یکی از موسسین انجمن ملی ترویج کاردرمانی بود، آموزش عادت را به عنوان یکی از مدل‌های اولیه کاردرمانی مطرح کرد. در واقع آموزش عادت این امکان را برای افراد فراهم می‌کند تا به یک تعادل و توازن بین کار، استراحت و اوقات فراغت برسند. در سال 1915، خانم اسلاگل اولین برنامه آموزشی کاردرمانی را با افتتاح یک مدرسه در شیکاگوی آمریکا شروع کرد. انجمن ملی ترویج کاردرمانی (NSPOT)، که اکنون انجمن کاردرمانی آمریکا نامیده می‌شود، در سال 1917 تاسیس شد. بعد از گذشت چند سال، درست در سال 1921، حرفه‌ای به نام کاردرمانی شکل گرفت تا به مداخلات درمانی در زمینه سلامت بپردازد. ظهور اولیه کاردرمانی، دیدگاه پزشکی را در ابتدا به چالش کشید. در واقع کاردرمانگران معتقد بودند که به جای تمرکز صرف بر روی دیدگاه پزشکی، گاهی شرایط پیچیده اقتصادی و اجتماعی در کنار عوامل فیزیولوژیک می‌تواند باعث اختلال در عملکرد افراد شود. تا پیش از وقوع انقلاب صنعتی و وقوع جنگ جهانی اول، کادرمانی بیشتر در زمینه بیماری‌های روانی فعالیت می‌کرد، اما پس از بروز ماجرا‌های ذکر شده، کاردرمانی به حیطه جسمی نیز ورود کرد. از آن زمان تا به امروز، کاردرمانی دچار تحولات بسیاری شده است و امروزه توانسته به عنوان یکی از رشته‌های توانبخشی، حضوری فعال و سازنده در نظام سلامت کشورها ایفا کند. دکتر ویلیام راش دانتون جونیر به عنوان پدر رشته کاردرمانی در جهان شناخته می‌شود. وی که یک روانپزشک بود، برای اولین بار و به طور رسمی گزارشی را در زمینه تاثیر کاردرمانی ارائه داد. در واقع وی که یکی از دانش آموختگان دانشگاه هاروارد بود، به این نکته پی برده بود که چگونه فعالیت‌های معنادار می‌تواند اثر شفابخش روی بیماران روان داشته باشد. فیلیپ پینل که پزشکی فرانسوی بود، اولین بار نظریه درمان اخلاقی را مطرح کرد. در واقع این نظریه باعث تغییر چشمگیری در روند درمان بیماران روان شد. تا قبل از وی، رفتار پزشکان با بیماران روان اصلا قابل توجیه نبود.

تاریخچه کاردرمانی در ایران

سازمان بهداشت جهانی در سال 1962 میلادی که مقارن با سال 1341 شمسی است، کاردرمانگرانی را به عنوان آموزش دهنده به ایران فرستاد تا این رشته را در ایران بنا نهند. این کاردرمانگران که اهل کشور‌های هلند و دانمارک بودند، در بیمارستان شفا یحیائیان تهران شروع به فعالیت نمودند و پس از آن این حرفه به عنوان یک رشته تحصیلی در مقطع کارشناسی در دانشگاه رفاه اجتماعی ( دانشگاه علوم پزشکی ایران ) بنا نهاده شد. تمامی دروس در ابتدا به زبان انگلیسی تدریس می‌شد تا اینکه اولین گروه از کاردرمانگران ایرانی تربیت شدند. بعد از آموزش‌های لازم، کاردرمانی به عنوان یک رشته تحصیلی در مقطع کارشناسی در دانشگاه رفاه اجتماعی (دانشگاه علوم پزشکی ایران) دایر شد. این رشته در ابتدا با چالش‌های زیادی رو به رو شد و در ابتدای مسیر خود، با وقوع انقلاب در ایران مواجه شد. بعد از انقلاب اسلامی در ایران نیز به پاس زحمات کاردرمانگران آموزش دیده، اهمیت و لزوم وجود این رشته برای جامعه، برای صاحبان قدرت مشخص گردید و این رشته به حیات خود ادامه داد و مردم ایران توانستند تا از خدمات این رشته نهایت بهره را ببرند. سپس با توجه به نیاز روز افزون جامعه به کاردرمانی، این رشته در سایر دانشگاه‌های کشور نیز تدریس شد و روز به روز به تعداد کاردرمانگران افزوده شد. از اولین کاردرمانگران ایران، می توان به خانوم ژاندارک اقلیدی اشاره کرد. وی امروزه به عنوان مادر کاردرمانی در ایران شناخته می شود. همچنین به پاس زحمات کاردرمانگر ماشاالله ماندنی، کد نظام پزشکی برای کاردرمانکران(ک-د—-) از سوی وزارت بهداشت تخصیص یافت. در تاریخ هشتم مهر ماه سال 1382 شمسی، مجوز تاسیس کلینیک کاردرمانی از سوی وزارت بهداشت صادر شد که روز مهمی در تاریخچه کاردرمانی ایران به حساب می‌آید. اهمیت این روز در تاریخچه کاردرمانی آنقدر زیاد است که این روز را روز ملی کاردرمانی می‌نامند. حال با گذشت چیزی حدود 60 سال از عمر رشته کاردرمانی، این رشته توانسته است، نقشی پررنگ در نظام سلامت کشور بازی کند و خدمات قابل توجه‌ای به طیف زیادی از افراد جامعه ارائه دهد.

جایگاه کاردرمانی در نظام سلامت کشور

امروزه رشته کاردرمانی در سه مقطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری در دانشگاه های علوم پزشکی کشور تدریش می شود. در حال حاضر 12 دانشگاه علوم پزشکی این رشته را در مقطع کارشناسی ارائه می کنند و علاقه مندان می تواننند با شرکت در کنکور سراسری (رشته تجربی) و قبولی، در این رشته به تحصیل بپردازند. امروزه خدمات کاردرمانی در حیطه های مختلفی و برای تمامی سنین، از نوزادان تا افراد مسن قابل ارائه است و افراد جامعه می توانند برای بهبود کیفیت زندگی خود و همچنین کسب حداکثر استقلال از خدمات این رشته بهره بگیرند.